Historia Parafii pisana na nowo

Żurowa została lokowana w 1368 r. w ramach drugiej fali kolonizacji południowych stoków Pasma Brzanki i Liwocza, która nastąpiła po zagospodarowaniu się Szerzyn i Ołpin założonych w latach 1348-1349. W akcie lokacyjnym Żurowej alias Kwaśnej Wody przewidziano powołanie samodzielnej parafii, lecz zamiar ten z nieznanych względów nie został urzeczywistniony aż do XIX w. W nieokreślonym czasie Żurowa została dołączona do parafii w Ołpinach, w granicach której pozostawała do 1807 r.

W nieznanym bliżej czasie została wzniesiona we wsi drewniana kaplica – obecny kościół św. Małgorzaty. Jest on poświadczony w źródłach na początku XVII w. W okresie XVIII-XX w. kościół był wielokrotnie powiększany.

Datowanie kościoła św. Małgorzaty na przełom XVI i XVII w. podważa zachowane wyposażenie świątyni. W parafii zachował się oryginalny zespół rzeźbiarski z około 1530 r., wykonany z przeznaczeniem na belkę tęczową. Równocześnie – także około 1530 r. – dla Żurowej został wykonany tryptyk Czterech Świętych Dziewic. W jego centralnej części przedstawiona została patronka parafii – św. Małgorzata – w towarzystwie św. Katarzyny. Na bocznych skrzydłach ołtarza towarzyszą im św. Maria Magdalena i św. Barbara (fot. 1). Po zamknięciu tryptyku ukazywała się wiernym scena Zwiastowania NMP (fot. 2). Tryptyk Czterech Świętych Dziewic w roli ołtarza głównego znajdował się w kościele jeszcze w 1852 r.

W 1890 r. konserwator zabytków Stanisław Tomkowicz nakazał jego zdjęcie z kościelnego strychu i ponowne zawieszenie w świątyni. Kolejne losy zabytku są niejasne. Według świadectwa ks. Władysława Sarny z 1908 r. polecenie Tomkowicza wykonano i tryptyk znajdował się wówczas w zakrystii kościoła. Ostatecznie jednak trafił do niewielkiej kaplicy w Skołyszynie, skąd jeszcze przed końcem lat 30. XX w. – być może przez Przemyśl – zawędrował do zbiorów Muzeum Narodowego w Warszawie, gdzie pozostaje do dziś.

Pojawienie się w kościele św. Małgorzaty w Żurowej w jednym czasie dwóch ważnych późnogotyckich elementów wyposażenia wnętrza może sugerować, że powstał on przynajmniej 100 lat wcześniej niż się obecnie przyjmuje, tj. około 1530 r.

Z kościołem w Żurowej związane są także fragmenty innego tryptyku wykonanego w latach około 1454-1460, obecnie w Muzeum Archidiecezjalnym w Przemyślu. Wobec niezachowania jego części środkowej nie wiemy, czy został on wykonany dla Żurowej czy też trafił tam jako ołtarz tymczasowy do czasu wykonania tryptyku Czterech Świętych Dziewic. Jeśli jednak którakolwiek z tych hipotez jest prawdziwa, to czas powstania najstarszej części obecnego kościoła, zapewne tożsamej z prezbiterium, być może można byłoby przesunąć jeszcze bardziej w przeszłość i zamknąć w latach 1454/1460 - 1530. Należy w tym kontekście zwrócić uwagę również, że najstarsze kościoły drewniane zachowane w okolicach Żurowej – św. Marcin w Czermnej, św. Jan w Rzepienniku Biskupim, św. Michał w Binarowej, św. Anna w Święcanach i św. Dorota w Trzcinicy, a także niezachowany kościół Wszystkich Świętych w Szerzynach – datowane są na pierwszą połowę XVI w. Zapewne wtedy też wzniesiono najstarszą część kościoła św. Małgorzaty w Żurowej zamkniętą w ścianach dzisiejszego prezbiterium.

Fot. 1. Awers tryptyku Czterech Świętych Dziewic, w zbiorach Muzeum Narodowego w Warszawie. Warsztat Mistrza Tryptyku z Wójtowej, ok. 1530 r.   Fot. Muzeum Narodowe w Warszawie.

Od lewej: św. Maria Magdalena, św. Małgorzata, św. Katarzyna, św. Barbara

Fot. 2. Rewers tryptyku Czterech Świętych Dziewic, w zbiorach Muzeum Narodowego w Warszawie. Warsztat Mistrza Tryptyku z Wójtowej, ok. 1530 r.   Fot. Muzeum Narodowe w Warszawie.

Opracował

Prof. dr hab. Marcin Wojciech Solarz

Katedra Geografii Politycznej i Historycznej

Wydział Geografii i Studiów Regionalnych

Uniwersytetu Warszawskiego